دکتر محمدرضا جعفری‌نصر-مدیر پژوهش و فناوری شرکت پژوهش و فناوری شرکت ملی صنایع پتروشیمی- در گفتگو با خبرنگار انرژی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)

دکتر محمدرضا جعفری‌نصر-مدیر پژوهش و فناوری شرکت پژوهش و فناوری شرکت ملی صنایع پتروشیمی- در گفتگو با خبرنگار انرژی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با بیان این مطلب افزود: شرکت پژوهش و فناوری 9 سال است که مشغول به فعالیت است و از جمله شرکت‌های وابسته به شرکت ملی صنایع پتروشیمی (NPC) است که اساساً هدفش تولید دانش فنی و دستیابی به آن حسب تقاضای NPC است.

هم‌اکنون فعالیت‌های شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در سه مرکز اراک، تهران و ماهشهر انجام می‌شود و با توجه به 30 طرح پژوهشی و مهندسی، به هر مرکز حداقل 10 طرح تعلق می‌یابد که در این میان با توجه به نیاز به راه‌اندازی برخی از پایلوت‌ها و واحدهای نیمه‌صنعتی دچار کمبود نیروی انسانی هستیم. در اینجا لازم به یاد‌آوری است که برخی از محدودیت‌های موجود در ساختار سازمانی شرکت قانوناً اجازه به جذب نیروی ماهر و با تجربه را به ما نمی‌دهد.

وی ادامه داد: به نظر من این طرح‌ها را می‌توان به شرکت‌های دانش‌محور که قابلیت اجرای کار طراحی مهندسی پایه (Basic Design) را دارند، واگذار کرد و بدین ترتیب علاوه بر اشتغال‌زایی به طور سریعتری دستیابی به دانش فنی مورد نیار فراهم می‌گردد. لازم به یادآوری است که شرکت‌های معتبر و بزرگ دنیا با 20 برابر پرسنل ما تنها روی دو یا سه زمینه کار مشغول فعالیت هستند و این در حالی است که در کشوری مثل ما صورت نمی‌گیرد.

وی با بیان اینکه از نمونه این شرکت‌ها، شرکت کازاله سوئیسی است، افزود: این شرکت با اینکه شعبه‌های مختلفی در دنیا دارد فقط در چند زمینه محدود مثل تولید اوره، آمونیاک و گاز سنتز فعالیت نموده است.

نصر تصریح کرد: شرکت ما حدود 200 نفر پژوهنده ممتاز با مدرک کارشناسی ارشد و دکترا دارد و با توجه به کارشناسانی که در مجتمع‌ها و در مراکز پژوهش آنها مشغول به فعالیت هستند تعدادشان به 300 نفر می‌رسد. پژوهندگان این شرکت عمدتاً در زمینه‌های کاتالیست، مهندسی پایه، تدوین دانش فنی فرآیندهای پلیمری و شیمیایی و فناوری‌های نوین و فنی کار می‌کنند در حالی که زمینه‌های کاری تعریف شده برای پژوهندگان مراکز پژوهش وابسته به مجتمع‌های تولیدی به بهینه‌سازی، افزایش ظرفیت واحدها، محیط زیست، توسعه محصول، افزایش کیفیت محصول، کاهش مصرف انرژی و افزایش بازده کاری مجتمع‌ها اختصاص یافته است.

فعالیت‌های شرکت پژوهش و فناوری عمدتاً در زمینه‌های پروژه‌های پژوهشی، کاتالیستی، واحدهای پیشتاز (پایلوت) با هداف افزایش مقیاس است. در مرکز پژوهش و فناوری تهران بر روی کاتالیست‌ها و امور مربوط به مهندسی پایه و مستندسازی و ثبت اختراعات (مالکیت‌های معنوی)‌ در حال کار هستیم ولی در مرکز اراک فعالیت‌های ما اختصاص به پایلوت‌های پلیمری و در مرکز ماهشهر پژوهش‌ها روی مواد شیمیایی (غیرپلیمری) بیشتر تمرکز یافته است.

به گفته وی گروه‌های پژوهشی شرکت روی امور دستیابی به دانش فنی در حال فعالیت هستند و برای دستیابی به هردانش فنی چه بسا لازم باشد تا کار آزمایشگاهی شروع و سپس با ارزیابی فنی-اقتصادی طرح به مرحله افزایش مقیاس قدم می‌گذاریم. طی این مراحل است که منجر به انجام فعالیت‌های مهندسی پایه برای یک طرح می‌شود که ممکن است چند سال به طول بیانجامد بنابراین هر فرآیند برای دستیابی به دانش فنی، زمان خاص خود را نیازمند است.

مدیر پژوهش و فناوری شرکت پژوهش و فناوری شرکت ملی صنایع پتروشیمی در خصوص طرح‌های در دست انجام این شرکت تصریح کرد: یکی از طرح‌های این شرکت طرح تبدیل متانول به پروپیلن (MTP) است با توجه به وجود خوراک گاز طبیعی کشور و باالتبع متانول زیادی که بر اساس ان در حال تولید داریم، اگر این ماده را بتوان به پروپیلن تبدیل کرد ارزش افزوده‌ای حدود 10 برابر ایجاد کرده‌ایم. البته اگر می‌خواستیم این کار را به تنهایی انجام دهیم سالها زمان نیاز داشت به همین دلیل با شرکت توانمندی نظیر لورگی آلمان که ساختاری کاملاً مهندسی دارد در حال انجام کارهای مشترک مربوط به آن هستیم.

وی ادامه داد: کارهای آزمایشگاهی، پایلوت، نیمه صنعتی و طراحی مهندسی پایه یک واحد با ظرفیت 100 هزار تن در سال با این شرکت و برای پتروشیمی فن‌آوران واقع در ماهشهر انجام گرفته است که متأسفانه تأخیراتی در نصب و راه اندازی واحد نیمه صنعتی (دمو) به دلیل تحریم، مشکلات حقوقی و قراردادی مربوط به اجرا، نصب و مشکلاتی با پیمانکاران داخلی پیش آمد که خوشبختانه اخیراً و این مشکلات رفع شده و امیدواریم به زودی شاهد راه‌اندازی این واحد باشیم.

وی یادآور شد: طرح دیگر که تجربه خوبی برای مهندسین این شرکت در برداشت، طرح DME است. این ماده در واقع به عنوان سوخت سبز قرن بیست و یکم معرفی و شناخته شده است که خواصی کاملاً شبیه با LPG دارد. این کار حسب تقاضای پتروشیمی زاگرس در عسلویه و با همکاری مشترک شرکت پتروشیمی و فناوری و شرکت تاپسو که یک شرکت دانمارکی است انجام یافت ولی با خصوصی شدن پتروشیمی زاگرس اجرای آن هنوز قطعی نیست. این کار به همت مهندسین شرکت با موفقیت به اتمام رسید و اکنون ساخت واحد نیمه صنعتی آن در مرکز ماهشهر شرکت با همکاری تاپسو دانمارک در حال اجرا است.

به گفته وی تولید وینیل استات مونومر (VAM) که به پیشنهاد شرکت ملی صنایع پتروشیمی آغاز گردید، یکی دیگر از طرح‌های جاذب شرکت که هنوز در ابتدای راه هستیم.

جعفری نصر با بیان اینکه در کشور پتانسیل‌های فراوانی برای دستیابی به دانش فنی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به طراحی کوره‌های الفین اشاره نمود. او خاطر نشان کرد: شرکت پژوهش وفناوری شرکت ملی صنایع پتروشیمی با همراهی دانشگاه تربیت مدرس موفق به طراحی کوره گردیده و در حال رفتن به سمت ساخت پایلوتی برای این نوع کوره‌ها هستیم و اکنون برای اجرا، ساخت، خرید و نصب آن در حال برگزاری مناقصه می‌باشیم. وی خاطر نشان کرد: پروژه‌های DME, MTP  و VAM به ترتیب بین چند ماه آینده و دو سال آینده به تولید نیمه صنعتی می‌رسند.

وی نقطه ضعف کار در دست‌یابی به دانش فنی بومی را، تدوین مهندسی پایه یک طرح عنوان نمود و گفت: یک ایده خوب پس از ارزیابی اقتصادی و داشتن توجیه فنی لازم با اخذ اطلاعات مهندسی قابل اطمینان و قابل افزایش مقیاس نهایتاً به طراحی مهندسی پایه منجر خواهد گردید و چه بسا از شروع تولید در آزمایشگاه تا تولید صنعتی، همکاری مشترک با کشور‌های صاحب لیسانس و معتبر ضروری باشد و اگر این کار مشترک انجام نشود برای هر طرح جدیدی حدوداً بین 5 تا 10 سال کار مهندسی پایه با تأخیر مواجه می‌شود. اساساً روش‌های تدوین دانش فنی از طریق توسعه مستقیم، توسعه مشترک و مهندسی معکوس یا همان کپی‌کاری قابل حصول است، که هریک زمان‌بری خاص خود را دارد.

وی همچنین در خصوص وضعیت تولید کاتالیست‌ها در صنعت پتروشیمی اظهار کرد: گره کار تولید کاتالیست در تولید انبوه آنهاست در حال حاضر می‌توان گفت که تاکنون تولید کاتالیست در حد صنعتی نداشته‌ایم و پیشرفت کارهای ما در سنتز آن در حد پایلوت و آزمایشگاهی و در مقادیری بسیار کم بوده است و نه در تولید انبوه آن. در زمینه تکنیک‌های آموزش افزایش مقیاس در کشور دارای ضعف اساسی می‌باشیم که البته این خود نیاز به توجه و سرمایه‌گذاری بالایی دارد.

وی در ادامه خاطر نشان کرد: البته در زمینه کاتالیست‌های تبدیل گازی، کاتالیست‌های تبدیل گاز طبیعی به بنزین، کاتالیست MTP و کاتالیست‌های مربوط به پلیمریزاسیون قدم‌های بزرگی برداشته شده است ولی همه آنها محدود به سنتز تنها چند گرم از این کاتالیست‌ها بوده است و به دلیل پیچیدگی کار به تولید انبوه دست نیافته‌ایم. ناگفته نماند این ضعف در سطح کلان کشور است و خاص مراکز پژوهش این شرکت نمی‌باشد. لازم به ذکر است ساخت این کاتالیست‌ها در انحصار شرکت‌های محدودی است و نیاز به تجربه بالایی دارد که متاسفانه تکنولوژی آن نیز براحتی در اختیار کشور ما قرار نمی‌گیرد. 

وی افزود: با همکاری شرکت اسپک (Spec) پتروشیمی و شرکت‌های خصوصی یک Joint خوب را تشکیل داده‌ایم و امیدواریم به زودی در ساخت بعضی از پایه‌های کاتالیست‌ها به خود کفایی برسیم. در حال حاضر مشکلی برای واردات کاتالیست‌ها نداریم ولی می‌تواند در آینده خود اهرم فشار و تهدیدی برای صنعت کشور باشد. در زمینه کاتالیست در سال جاری شرکت پژوهش و فناوری تاکنون 7 ثبت داخلی و 3 ثبت خارجی داشته است. عمده فعالیت‌های شرکت در زمینه‌ کاتالیست‌ها به کاتالیست‌های تبدیلات گازی، دی‌هیدروژناسیون پروپان (PDH)، کاتالیزورهای نسل جدید زیگلر-ناتا (BPE)، متانول، تبدیلات متانول (MTP)، DME و اکسایش متان به اتیلن (OCM) معطوف گردیده است.

وی تنوع زیاد فعالیتهای پژوهشی شرکت پژوهش و فناوری را دلیل عدم کارایی مورد انتظار شرکت پژوهش و فناوری دانست و گفت: وقتی به ما اعلام می‌شود که روی فلان موضوع کار کنید مسلماً تداوم و فرصت کار روی سایر زمینه‌های تعریف شده قبلی از دست می‌رود. به عنوان مثال مدیریت NPC از ما خواسته با توجه به اینکه پتروشیمی خوزستان سال‌هاست که راه‌اندازی نشده و سودآوری لازم را نداشته در حل برخی مشکلات مجتمع مزبور همکاری کنیم و این بدان معنی است که عملاً ما نیز مجبور خواهیم  بود که بخشی از نیروهای خود را در این نوع امور سهیم کنیم که خود نهایتاً موجب به تعویق افتادن بسیاری از فعالیت‌های شرکت ما درخصوص برنامه‌ها و کارهای مربوط به تهیه کاتالیست و پلی‌الفین‌ها شده است.

این کارشناس صنعت پتروشیمی اظهار کرد: با توجه به اینکه نیروی انسانی در کشور کم نیست و در تهیه امکانات نرم‌افزاری و حتی تأمین امکانات سخت‌افزاری مشکلی نداریم اگر شرکت را به سمت فعال‌سازی شرکت‌های مهندسی دانش بنیان پیش بریم می‌توانیم بتدریج و با حساب و کتاب و برنامه‌ریزی، کارها را با ابلاغ شرح کار روشن (Scope of work) واگذار کنیم تا دیگر مشکلات فعلی را نداشته باشیم.

او با بیان اینکه کشور ما حدود 44 سال است که در صنعت پتروشیمی مشغول به فعالیت است، خاطرنشان کرد: درست است که تاکنون موفق به صدور دانش فنی نشده‌ایم ولی در دهه اخیر رشد زیادی کرده‌ایم. در تدوین چند کار مهندسی پایه مشارکت فعال داشته باشیم و چند کار خوب در زمینه کاتالیست‌های موردنیاز صنعت پتروشیمی انجام گرفته، دهها ثبت، نوآوری و چندین اختراع ثبت شده داخل و خارج داشته باشیم. به موازات نیز در سال گذشته NPC به همت مهندسان و مدیران دلسوز ظرفیت تولید خود را به 17 میلیون تن رسانیده است و واحدهای تولیدی در حال راه‌اندازی هستند. وی خاطر نشان ساخت مقایسه NPC با محدودیت‌هایی که با آن دست به گریبان است با شرکتی مثل سابیک عربستان با سیاست درهای باز شاید چندان معقول نباشد.

قطع شدن حق هیأت علمی

نصر درخصوص قطع شدن حق هیأت علمی افرادی که در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی مشغول به فعالیت هستند گفت: در حال حاضر 7 ماه است که حقی را که همکاران ما در سال‌های گذشته به نام حق هیأت علمی دریافت کرده‌اند بنابر مشکلات اداری و حقوقی قطع شده است و تقریباً در این مدت حقوق محققان به نصف کاهش یافته است بنابراین پژوهشگری که در گرمای طاقت فرسای ماهشهر مشغول به فعالیت است دیگر انگیزه‌ای برای کار ویژه در خود نمی‌بیند.

وی خاطر نشان کرد: این در حالی است که کشورهای خارجی و به خصوص آمریکا و کانادا توانسته‌اند به راحتی و با چندین برابر حقوق فعلی پژوهشگران ما را براحتی جذب کنند.

به گفتة وی روزی که زندگی یک محقق تأمین نشود و دغدغه نیازهای مادی، و از سوی دیگر نیازهای منزلتی و شخصیتی وی در جایگاه روشن و سطح آبرومندی تأمین نشود و وقتی که اولویت‌ها، دائماً در حال تغییر است و ما نیز مجبوریم به تقاضای مدیریت پاسخگو باشیم از طرفی بودجه پژوهشی بسیار کمی و با مکانیزم قطره‌چکانی تزریق می‌شود، انتظار پیشرفت به یک معجزه بیشتر شبیه است.

وی افزود: سال گذشته چهار میلیارد تومان بودجه پژوهشی به ما تعلق گرفت در حالی که نیاز واقعی‌مان حدود 20 میلیارد تومان بود. اکثر بودجه اختصاصی در سال گذشته شرکت عمدتاً صرف ساخت و ساز پایلوت‌ها گردید. باید دانست که بازده پروژه‌های پژوهشی سریع و قطعی نیست و توأم با ریسک است و این اساساً در ذات پژوهش نهفته است. بنابراین اختصاص بودجه به پژوهش را نباید به چشم هزینه دید زیرا سود آن در طول زمان برخواهد گشت. به عنوان مثال اگر پروژة MTP زودتر به پایان برسد برای شرکت ما خیلی سودآور است و نرخ بازگشت سرمایه خوبی دارد. متأسفانه در کشور به پژوهش به چشم هزینه نگاه می‌شود و آینده‌نگری، بسترسازی و فراموشی و التقاط‌های غیر معقولی میان تکنولوژی و صنعت پدید آمده است. باید دانست که داشتن صنعت به معنی دستیابی به تکنولوژی نیست درحالیکه داشتن تکنولوژی و دانش فنی زاینده صنعت است.